Komisyon Sözleşmesi Nedir?
Komisyon sözleşmesi, komisyoncunun ücret karşılığında, kendi adına ve vekalet verenin hesabına kıymetli evrak ve taşınırların alım veya satımını üstlendiği sözleşmedir. Yani, komisyon sözleşmesinde, alım veya satıma konu olan malın alımı veya satışı için, malın sahibi tarafından komisyoncuya vekalet verilmiş olmaktadır. Bir başka deyişle, komisyon sözleşmesinin tarafları, komisyoncu ve alım/satıma vekalet veren kişidir. Dolayısıyla, komisyon sözleşmelerine, bu yazıda anlatılan özel hükümlerin yanında, Borçlar Kanununun vekalet ile ilgili hükümleri de uygulanır.
Komisyon sözleşmesi, Borçlar Kanununun 532 – 546. maddelerinde düzenlenmiştir.
Komisyonculuk (Alım veya Satım Komisyonculuğu) Nedir?
Alım veya satım komisyonculuğu, komisyoncunun ücret karşılığında, kendi adına ve vekalet verenin hesabına kıymetli evrak ve taşınırların alım veya satımını, kurulan komisyon sözleşmesine istinaden, üstlenmesi ve yürütmesi faaliyetine denir.
Komisyoncunun Sorumluluğu (Komisyoncunun Borçları)
Komisyoncunun sorumlulukları, yani komisyon sözleşmesi kapsamındaki borçları (yükümlükleri), aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır:
- Bilgilendirme (Bildirme) Sorumluluğu
- Özen Sorumluluğu
- Vekalet Verenin Belirlediği Bedele Uygun Davranma Sorumluluğu
- Veresiye Satma ve Teslim Almadan Ödeme Yapması Durumundaki Sorumluluğu
- Komisyoncunun Garantisi
Komisyoncunun bu ana başlıklar altında sayılabilecek sorumlulukları, aşağıda açıklanmıştır.
Komisyoncunun Bilgilendirme Yükümlülüğü
Komisyoncu, yaptığı iş hakkında kendisine alım veya satım için vekalet vereni bilgilendirmek ve özellikle talimatının yerine getirildiğini kendisine hemen bildirmekle yükümlüdür. Komisyoncu, vekalet verenin bu yönde talimatı olmadıkça, komisyon sözleşmesinin konusunu oluşturan şeyleri sigorta ettirmekle yükümlü değildir.
Komisyoncunun Özen Yükümlülüğü
Komisyoncu, satılmak üzere kendisine gönderilen eşya açıkça ayıplı ise, kendisine vekalet verenin taşıyıcıya karşı haklarının korunması için gerekeni yapmak, zararı tespit ettirmek, olabildiğince eşyayı koruma altına almak ve durumdan vekalet vereni hemen bilgilendirmekle yükümlüdür. Komisyoncu, bu yükümlülüğünü yerine getirmezse, her türlü ihmalinden doğan zarardan sorumlu olur.
Komisyoncu, satılmak üzere gönderilen eşya kısa sürede bozulabilecek nitelikte ise, vekalet vereni hemen bilgilendirmek koşuluyla eşyayı satmakla yükümlüdür.
Komisyoncunun Vekalet Verenin Belirlediği Bedele Uyma Yükümlülüğü
Vekalet verenin belirlediği bedelin altında mal satan komisyoncu, belirlenen bedel ile satış bedeli arasındaki farkı gidermekle yükümlüdür. Komisyoncu, bu yükümlülükten ancak malı satmasaydı vekalet verenin daha fazla zarar göreceğini ve durumun yeniden talimat almaya elverişli bulunmadığını ispat etmesi durumunda kurtulabilir. Bunun dışında komisyoncu, kusuru varsa, talimatına aykırı davranmasından dolayı vekalet verenin uğradığı diğer zararlardan da sorumludur.
Vekalet verenin belirlediği bedelin altında mal alan veya üstünde satan komisyoncu, bu işlemlerden doğan farkı alıkoyamaz. Yani, komisyon sözleşmesinde, komisyoncu, kendisine alım/satım için vekalet veren kişinin lehine olacak bir bedelle alımı veya satımı gerçekleştirirse, aradaki bedel farkı kendisine kalamaz. Bu bedel farkını da kendisine alım/satım için vekalet veren kişiye vermekle yükümlüdür.
Komisyoncunun Veresiye Satma ve Teslim Almadan Ödeme Yapması Durumunda Yükümlülüğü
Komisyoncu, vekalet verenin izni olmaksızın malı veresiye satar veya malı teslim almadan bedelini öderse, bundan doğan zarara katlanmak zorundadır. Ancak, komisyoncu, vekalet verenin veresiye satılmasını yasaklamamış olması şartıyla, malı satış yerindeki ticari teamülün gereklerine göre, veresiye de satabilir.
Komisyoncunun Garantisi
Komisyoncu, yetkisi olmaksızın veresiye mal satması durumu hariç olmak üzere, alım/satım işleminde bulunduğu borçluların ödememelerinden ve diğer borçlarını ifa etmemelerinden sorumlu olmaz. Ancak, komisyoncu açıkça garanti vermişse veya bulunduğu yerdeki ticari teamül gerektiriyorsa sorumlu olur.
Ödeme konusunda garanti veren komisyoncunun, garanti vermesinden dolayı ayrıca ücret isteme hakkı vardır.
Komisyoncunun Hakları
Komisyon sözleşmesinde, komisyoncunun aşağıda belirtilen hakları bulunmaktadır:
- Ödediği Paralar ve Yaptığı Giderleri İsteme Hakkı
- Komisyon Ücreti İsteme Hakkı
- Hapis Hakkı
- Malın Açık Artırmayla Satılması Hakkı
- Kendisiyle İşlem Yapma Hakkı
Yukarıda belirtilen komisyoncunun hakları, aşağıdaki alt başlıklar altında açıklanmıştır.
Komisyoncunun Ödediği Paralar ve Yaptığı Giderleri İsteme Hakkı
Komisyoncu, vekalet verenin yararı için yaptığı bütün giderleri ve ödediği paraları, vekalet verenden faiziyle birlikte isteyebilir. Komisyoncu, bahse konu giderler kapsamında olan ardiye ve taşıma bedellerini vekalet verenden isteyebilir, fakat kendi çalışanlarının ücretlerini vekalet verenden isteyemez.
Komisyoncunun Komisyon Ücreti İsteme Hakkı
Komisyoncu, ücretinin ödenmesini kendisine verilen işi yapınca isteme hakkı vardır. Ayrıca, komisyon sözleşmesine konu işin yapılmamasının vekalet verene yükletilebilen bir sebepten kaynaklanması durumunda da, komisyoncu ücretini vekalet verenden isteyebilir.
Komisyoncu, başka sebeplerle komisyon sözleşmesine konu işin yapılamaması durumunda, ancak emeğinin yerel âdete göre belirlenecek karşılığını isteyebilir.
Komisyon Ücreti Alma Hakkının Kaybedilmesi
Komisyoncu, vekalet verene karşı dürüstlük kurallarına aykırı davranır, özellikle ona satın aldığından fazla veya sattığından eksik bir bedel bildirirse, ücret alma hakkını kaybeder. Komisyoncunun bedeli gerçekleşen bedelden farklı göstermesi durumunda; vekalet veren, komisyoncuyu gerçekleşen bedel üzerinden satılanın alıcısı veya satıcısı sayma hakkına sahiptir.
Komisyoncunun Hapis Hakkı
Komisyoncunun, sattığı malın bedeli ve satın aldığı mal üzerinde hapis hakkı vardır.
Komisyoncunun Malı Açık Artırmayla Satma Hakkı
Kendisine verilen komisyon sözleşmesine konu malın satılamaması veya satış emrinden cayılması durumunda ve vekalet veren de malı geri almakta ya da o malla ilgili başka işlem yapmakta aşırı ölçüde gecikirse; komisyoncu malı bulunduğu yer mahkemesinden karar alarak açık artırmayla sattırabilir. Ancak, mal borsada kayıtlıysa veya piyasa fiyatı varsa ya da yapılacak masrafa oranla değeri azsa, hakim satışın başka bir yolla yapılmasına da karar verebilir.
Malın bulunduğu yerde vekalet veren ya da temsilcisi hazır bulunmazsa, bu durumda, satış kararı vekalet veren dinlenmeksizin de verilebilir.
Mahkeme tarafından bu tür bir karar alınması durumunda, malın hızla değer kaybetmesi durumu söz konusu değilse, açık artırmanın yer ve zamanının mahkemece vekalet verene bildirilmesi zorunludur.
Komisyoncunun Kendisiyle İşlem Yapma Hakkı ve Kendisiyle İşlem Yaptığında Ücret
Borsada kayıtlı veya piyasa fiyatı bulunan kambiyo senetleri veya diğer kıymetli evrakı ya da ticari malları satmaya veya satın almaya yetkili kılınan komisyoncu, vekalet veren tarafından aksine talimat verilmemişse, satın alacağı mal yerine kendi mallarını satabilir veya satacağı malı kendisi için satın alabilir. Bu durumlarda, komisyoncunun kendisiyle işlem yaptığı andaki değerler esas alınır.
Komisyoncunun, komisyon işlerinde alışılmış olan ücret ve giderlerini, bu durumlarda da (yani kendisiyle işlem yaptığı- kendi malını sattığı veya malı kendisi için satın aldığı durumda) isteme hakkı vardır.
Komisyoncu, bu tür bir işlemin yapıldığını, işlemin yapıldığı gün vekalet verene bildirmek zorundadır.
Komisyoncu, kendisinin doğrudan doğruya alıcı veya satıcı olabildiği durumlarda, sözleşmenin diğer tarafını göstermeksizin vekaletin yerine getirildiğini vekalet verene bildirirse, işlemi kendisiyle yapmış sayılır.
Vekalet verenin vekaleti geri aldığı haberi komisyoncuya ulaştığı anda, komisyoncunun işlemi kendisiyle yapma hakkı düşer. Ancak, bu haber kendisine ulaşmadan önce komisyoncu, işlemin yapıldığı bildirimini göndermişse, komisyoncunun kendisiyle yapmış olduğu alım/satım işlemi geçerli olur.
Komisyon Sözleşmesi Kapsamında Değerlendirilecek Diğer İşler
Aşağıdaki durumlarda da, bu yazıda yukarıdaki başlıklar altında anlatılan, komisyon sözleşmesine dair hususlar geçerlidir:
- Malzemesi iş sahibi tarafından verilmek üzere imal edilecek taşınırlar hakkındaki komisyon işleri
- Bir alım ve satım komisyoncusu tarafından ücret karşılığında kendi adına ve vekalet verenin hesabına üstlenilen fakat normalde alım ve satım komisyonculuğu sayılmayan işler
- Komisyon işlerini kendisine meslek edinmeyip arada bir üstlenen tacirlerin üstlendiği komisyon işleri
