Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve AİHM Bireysel Başvuru

Bu yazıda, öncelikle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Mahkemenin yapısı, akabinde de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru hakkında detaylar anlatılmaktadır.

 

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Nedir?

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve protokolleri gereği sözleşmeye imza atan taraf devletlere yüklenen taahhütlere uyulmasını denetlemek için kurulmuş, Strazburg’da bulunan bir uluslararası yargı organıdır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine imza atan devlet sayısı kadar yargıç bulunur. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesini imzalayan 47 imzacı devlet bulunduğundan, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de 47 yargıçtan oluşmaktadır.

Yargıçlar Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine kendi adlarına katılmaktadır. Yani Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine kendi devletlerini temsilen değil, insan haklarının gerektirdiği biçimde karar vermek üzere atanmaktadırlar. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi yargıçları tam zamanlı olarak çalışmaktadırlar. Görevlerini yaparken tarafsız ve bağımsız olmak zorundadırlar. Yargıçlar görevlerinin ifasında dokunulmazlığa sahiptirler.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine taraf devletler Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi yargıcı olması için üç aday önerirler ve bu adaylardan birisi, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından oy çokluğu ile seçilir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi yargıçları, dokuz yıllık bir süre için seçilirler ve ikinci kez seçilmeleri mümkün değildir. Yerlerine yeni bir yargıç seçilinceye kadar görevlerine devam ederler, ayrıca daha önceden katıldıkları davalara görevleri sona erdikten sonra da bakmaya devam ederler.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Ek 11 Numaralı Protokol’ün 1 Kasım 1998 tarihinde yürürlüğe girmesinden önce, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru usulünün işlemeye başlaması için, Avrupa Komisyonunun bireysel başvuruları inceleme yetkisini ayrı bir beyanla tanımak gerekmekteydi.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Devletlerarası Başvuru için ise, ayrı bir tanıma işlemi gerekli değildir.

Türkiye, 28 Ocak 1987 tarihinde, Avrupa Komisyonunun bireysel başvuruları inceleme yetkisini tanımıştır. Bunun yanında, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin zorunlu yargı yetkisi için de ayrı bir tanıma beyanı gerekmektedir. Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin zorunlu yargı yetkisini ise 27 Eylül 1989 tarihinde tanımıştır.

1 Kasım 1998 tarihinde 11 Numaralı Protokolün yürürlüğe girmesiyle, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru ve zorunlu yargı yetkisi açısından, özel tanıma beyanlarına gerek kalmamıştır. Böylelikle, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru usulü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine taraf tüm devletler bakımından zorunlu hale gelmiştir.

 

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Yapısı

Yazı İşleri Müdürlüğü ve Raportörler

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bağlı bir Yazı İşleri Müdürlüğü bulunur. Raportörler, Mahkeme Yazı İşleri Müdürlüğü mensubudurlar. Tek Yargıç düzeninde çalıştığında Mahkemeye, Mahkeme başkanının otoritesi altında görev yapan raportörler yardım eder.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Genel Kurulu

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Genel Kurulunun görevleri aşağıda verilmiştir:

• Üç yıllık bir süre için başkanını ve bir veya iki başkan yardımcısını seçer,
• Belirli süreler için Daire’ler oluşturur,
• Daire başkanlarını seçer,
• Yazı İşleri Müdürünü ve bir veya birden fazla müdür yardımcısını seçer,
• Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinden, Daire yargıçlarının sayısının, oybirliği ile alacağı bir kararla ve belirli bir süre için beşe düşürülmesi için talepte bulunabilir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Yargısal Birimleri

Tek Yargıç, Komite, Daire ve Büyük Daire Heyetleri

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesindeki yargısal birimler ise şu şekilde sıralanabilir:

• Tek Yargıç (Tek Hakim)
• Komiteler
• Daireler
• Büyük Daire

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, başvuruları incelemek üzere Tek Yargıç, üç yargıçlı Komite, yedi yargıçlı Daire ve on yedi yargıçlı Büyük Daire düzeninde toplanır. Daireler, belirli bir süre için komiteleri kurarlar.

Uyuşmazlığa taraf olan devlet adına seçilmiş olan yargıç, Daire ve Büyük Dairenin doğal üyesidir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde Tek Yargıç Usulü ve Tek Yargıcın Yetkileri

Tek Yargıç, açıkça kabul edilemez başvurular ile açıkça dayanaktan yoksun başvuruları elemekle görevli yargısal birimdir. Tek Yargıç olarak görev yapan yargıçlar, bu birimlerde kendi ülkelerine karşı yapılan başvurularda görev ifa edemezler.

Tek Yargıç, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 34. maddesine uygun olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvurunun kabul edilemez olduğuna veya işlemden kaldırılmasına, eğer böyle bir karar ek inceleme gerekmeksizin alınabilecek ise, karar verebilir. Bu şekilde verilen kararlar, kesindir.

Tek Yargıç, başvurunun kabul edilemez olduğuna veya işlemden kaldırılmasına karar vermez ise, ek inceleme için bunu bir Komite ya da Daireye gönderir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde Komiteler ve Yetkileri

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde, her bölüm içinde on iki aylık bir dönem için üç yargıçtan oluşan komiteler kurulur. Komiteler, özellikle Mahkemenin yerleşik içtihadının söz konusu olduğu başvuruları karara bağlarlar.

Komite, oybirliği ile, bireysel başvurunun kabul edilemez olduğuna veya işlemden kaldırılmasına, eğer böyle bir karar ek inceleme gerekmeksizin alınabilecek ise karar verebilir; veya davadaki temel sorun, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin ve ek protokollerin uygulanması ve yorumlanması ile ilgili olup, zaten Mahkemenin yerleşik içtihadının konusu ise, davayı kabul edilebilir bulabilir ve aynı zamanda davanın esasına ilişkin karar verebilir.

Komitenin vermiş olduğu kabul edilebilirlik hakkındaki karar ve esasa ilişkin karar, kesindir.

Uyuşmazlığın tarafı olan devlet adına seçilmiş yargıç, eğer Komitenin üyesi değilse, o yargıç, Komite tarafından üyelerinden birinin yerini almaya davet edilebilir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Daireler ve Yetkileri

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde, her bir bölüm içinde Daireler oluşturulmuştur. Bölüm başkanı, bütün davalarda, başvurunun yöneltildiği ülke hakimi ise seçildiği ülkeye karşı açılan her davada yer alır. Şayet, başvuru bölüm başkanının seçildiği ülkeye karşı yöneltilmişse bölüm başkan yardımcısı müzakereye başkanlık eder. Daire önündeki her davada, o dairenin asıl üyesi olmayan bölüm üyeleri yedek üye olarak yer alırlar.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvurulara ilişkin; Tek Yargıç tarafından kabul edilebilirlik ve işlemden kaldırma hakkında karar verilmediği ve Komite tarafından kabul edilebilirlik ve işlemden kaldırma ve koşulları uygunsa esas hakkında karar verilmediği durumlarda; Daireler tarafından kabul edilebilirlik ve esas hakkında karar verilir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine devletlerarası başvurular hakkında kabul edilebilirlik ve esas hakkında karar, Daireler tarafından verilir.

Eğer başvuru sözleşme ve protokollerin yorumu konusunda ciddi bir sorun doğuruyorsa ya da sorunun çözümü Mahkeme tarafından daha önceden verilmiş bir karar ile çelişki yaratabilecekse, Daire tarafından başvurudan el çekilerek, dosya Büyük Daireye gönderilebilir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Büyük Daire ve Yetkileri

17 üyeden oluşan Büyük Dairede AİHM başkanı, başkan yardımcıları ile bölüm başkanları doğal üye olarak yer alırlar. Başvurunun yöneltildiği ülke yargıcı da, burada bulunmaktadır. Diğer üyeler ise kura yoluyla belirlenir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesindeki Büyük Daire, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin uygulanması ve yorumlanması açısından ciddi sorunlar içeren başvurulara bakmaktadır. Daireler, incelemenin her aşamasında Büyük Daire lehine yargılama yetkisinden el çekebilirler. Öte yandan, Daire kararını verdikten sonra, taraflardan biri üç aylık süre içinde başvurunun Büyük Daire önünde yeniden görülmesini talep edebilir.

AİHM’deki Büyük Dairenin yetkileri, aşağıda verilmiştir:

• Devletlerarası başvurular hakkında karar vermek,
• Bireysel başvurular hakkında karar vermek,
• Yukarıdaki Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Daireler ve Yetkileri başlığı altında anlatıldığı şekilde, Daireler tarafından Büyük Daire lehine el çekilen başvurular hakkında karar vermek,
• Bir devletin taraf olduğu davada verilen kesin karara uygun davranmayı reddettiği durumlara ilişkin Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından iletilen sorunlar hakkında karar vermek,
• Bakanlar Komitesi tarafından sözleşme ve protokollerin yorumlanması ile ilgili hukuki meseleler hakkında görüş bildirme taleplerini incelemek ve görüş bildirmek.

 

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Yargı Yetkisi

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin yargı yetkisi; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve protokollerinin yorumu ve uygulanmasına dair devletlerarası başvurular, bireysel başvurular, hukuki meseleler hakkında inceleme yapmak ve görüş bildirmek ve verilen kesin kararlara uygun davranmayan taraf devlet hakkında karar vermeyi içerir.

 

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Devletlerarası Başvuru

Bir devlet, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine taraf bir başka devlete karşı, ihlal iddiasıyla, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurabilir. Buna, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine devletlerarası başvuru denir. Devletlerarası başvurular, bireysel başvurulara kıyasla nadiren yapılmaktadır.

Devletlerarası başvurulara dair kararlar, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Daireleri ve Büyük Daire tarafından verilir.

 

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Bireysel Başvuru

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde veya protokollerinde tanınan hakların, sözleşmeye taraf devletlerden biri tarafından ihlal edilmesinden dolayı mağdur olduğunu öne süren her gerçek kişi, hükümet dışı kuruluş veya kişi grupları, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurabilir. Taraf devletler, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru hakkının etkin bir şekilde kullanılmasına engel olmama yükümlülüğünü kabul ederler.

 

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Nasıl Başvurulur? Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Bireysel Başvuru Formu ve Başvurunun Şekil Şartları

Avrupa İnsan Haklarına Bireysel Başvuru, Mahkemenin web sitesinden indirilerek doldurulacak, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvuru Formu aracılığıyla yapılır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılacak başvurularda aranan şekil şartları (başvuruda yer alması gereken unsurlar) şunlardır:

• Başvurucunun ismi, doğum tarihi, uyruğu, cinsiyeti, mesleği ve adresi;
• Varsa başvurucunun temsilcisinin/avukatının isim, meslek ve adresi;
• Başvurucunun kendisine karşı ihlal iddiasında bulunduğu Taraf veya Taraflar;
• Başvuruya konu olayların özet biçimde açıklaması,
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin ihlaline ilişkin iddia veya iddiaları ve elverişli kanıtlar hakkında kısa bir açıklama;
• Aşağıdaki Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Bireysel Başvuru Kabul Edilebilirlik Şartları başlığı altında belirtilen kabul şartlarına başvurucu tarafından uyulduğuna ilişkin kısa bir açıklama;
• Başvuru konusu ve ana çizgileriyle başvurucunun haklı giderim istemi;
• Uygun bütün belgelerin ve özellikle başvuru konusuna ilişkin yargı kararları ve sair karar örnekleri.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru, Mahkemenin resmi dilleri olan İngilizce veya Fransızca dillerinde yapılabileceği gibi, AİHS’e taraf devletlerden herhangi birinin dilinde de yapılabilir.

AİHM’e başvuru için, başvuru formu ve ekindeki belgeler, Mahkemenin aşağıdaki adresine gönderilir:

The Registrar

European Court of Human Rights

Council of Europe

F-67075 Strasbourg cedex

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru aşamasında, bir avukat tarafından temsil edilmek zorunlu değildir. Herkes, Mahkemeye doğrudan başvurabilir. Fakat, Mahkeme tarafından, taraf devlete başvuru hakkında görüşlerini sormak için gönderildiği aşamadan itibaren, avukat ile temsil zorunludur. Bu aşamada, başvurucunun talebi ve buna dair koşulların varlığı halinde, Mahkeme tarafından başvurucunun avukat giderleri için adli yardım kararı verilebilmektedir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Bireysel Başvuru Kabul Edilebilirlik Şartları

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine ancak, uluslararası hukukun genel olarak kabul edilen ilkeleri uyarınca iç hukuk yollarının tüketilmesinden sonra ve iç hukuktaki kesin karar tarihinden itibaren altı aylık bir süre içinde başvurulabilir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında 2010 yılında yapılan değişiklik sonrasında, 23 Eylül 2012 tarihinden itibaren Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu açılmış oldu. Böylece Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılacak bir bireysel başvuru öncesinde tüketilmesi gereken bir başvuru yolu haline gelmiştir.

Mahkeme, bireysel başvuruları aşağıdaki durumlarda ele almaz:

• Başvuru isimsiz ise;
• Başvuru, Mahkemece daha önce incelenmiş ya da uluslararası diğer bir soruşturma veya çözüm merciine daha önceden sunulmuş bir başka başvuruyla esasen aynı olup yeni olgular içermiyorsa.

Asağıdaki hallerde Mahkeme, yapılan bireysel başvuruları kabul edilemez bulur:

• Başvurunun konu bakımından AİHS veya Protokollerinin hükümleriyle bağdaşmaması, dayanaktan açıkça yoksun veya bireysel başvuru hakkının kötüye kullanılması niteliğinde olması;
• AİHS ve Protokolleri ile güvence altına alınan insan haklarına saygı ilkesinin başvurunun esastan incelenmesini gerektirdiği durumlar hariç, başvurucunun önemli bir zarar görmemiş olması durumunda (Ancak ulusal bir mahkeme tarafından gereği gibi incelenmemiş hiçbir dava, bu gerekçe ile reddedilemez.)

Mahkeme, kabul edilemez bulduğu tüm başvuruları reddeder. Mahkeme, yargılamanın her aşamasında bu yönde karar verilebilir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvuru Ücreti ve Mahkemenin Giderleri

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru için herhangi bir başvuru ücreti veya başvuru harcı alınmaz. Mahkemenin işleyiş giderleri, Avrupa Konseyi tarafından karşılanır.

 

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde Yargılama Usulü

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi önündeki yargılama usulü kamuya açıktır ve çekişmeli yargılama ilkesine uygundur. Yargılama usulü, ilke olarak yazılıdır. Ancak, istisnai durumlarda, duruşmalı olarak da yargılama yapılabilir.

Kendi vatandaşlarından birinin başvurucu konumunda olması halinde, AİHS’e taraf her devlet, Daire ve Büyük Daire önündeki davalarda yazılı görüş sunma ve duruşmalara katılma hakkına sahiptir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi başkanı, adaletin gereği gibi yerine getirilmesi amacıyla, AİHS’e taraf olan fakat davaya taraf olmayan herhangi bir devleti ya da başvurucu dışında davayla ilgili her kişiyi yazılı görüş sunmaya veya duruşmalara katılmaya davet edebilir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesindeki Daireler veya Büyük Daire önündeki her davada, Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri yazılı görüş sunabilir ve duruşmalara katılabilir.

Mahkeme, başvuruyu tarafların temsilcileriyle birlikte inceler ve gerekirse, ilgili taraf devletin, etkin olarak yürütülmesi için gerekli tüm kolaylıkları sağlayacakları bir soruşturma yapar.

Mahkeme istisnai durumlarda aksini kararlaştırmadıkça, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvurulara ilişkin davaların duruşmaları, kamuya açıktır.

Mahkeme Başkanı aksine karar vermedikçe, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan bireysel başvurulara ilişkin Mahkemenin Yazı İşleri Müdürlüğüne sunulan belgeler, kamu erişimine açıktır.

 

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları

Tek Yargıç, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvurunun kabul edilemez olduğuna veya işlemden kaldırılmasına, eğer böyle bir karar ek inceleme gerekmeksizin alınabilecek ise, karar verebilir. Bu şekilde verilen kararlar, kesindir.

Komitenin vermiş olduğu kabul edilebilirlik hakkındaki karar ve esasa ilişkin karar, kesindir.

Büyük Dairenin kararları, kesindir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesindeki Dairelerin vermiş olduğu kararlar, aşağıdaki durumlarda kesinleşir:

• Taraflar davanın Büyük Daireye gönderilmesini istemediklerini beyan ederlerse,
• Karardan itibaren üç ay içinde davanın Büyük Daireye gönderilmesi istenmezse,
• Büyük Daire bünyesinde oluşturulan kurul, davanın Büyük Daireye gönderilmesi istemini reddederse (Büyük Daire tarafından bu istemin kabul edilmesi için gereken koşul, davada Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Protokollerin yorumuna ya da uygulanmasına ilişkin ya da genel nitelikte ciddi bir sorun bulunmasıdır).

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından verilen kesin kararlar veya kesinleşen kararlar, yayımlanır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından verilen esasa ilişkin kararlar ile başvuruların kabul edilebilirliğine ya da kabul edilemezliğine ilişkin kararlar, gerekçelendirilir.

Esasa ilişkin verilen kararın içeriği, tamamen veya kısmen, tüm yargıçların kanaatini oybirliği ile yansıtmadığı takdirde, her yargıç kendi ayrık görüşünü belirtme hakkına sahiptir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvurulara ilişkin verilen kararların Türkçe çevirilerine, Mahkemenin web sayfasından ulaşılabilir.

Ayrıca, Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Daire Başkanlığının web sitesinde de, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvurularda verilmiş olan kimi kararların özetlerine, tematik olarak olarak hazırlanmış dosyalarda ulaşılabilir.

Kayıttan Düşürme Kararı

Yargılamanın her aşamasında, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi aşağıdaki koşulların oluştuğu kanısına varırsa bir başvurunun kayıttan düşürülmesine karar verebilir:

• Başvuru sahibi davasını takip etme niyetinde değilse,
• Başvuruya konu ihtilaf çözümlenmişse,
• AİHM’in saptadığı herhangi bir başka gerekçeden ötürü, başvurunun incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir neden görülmezse.

Ancak, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Protokolleri ile güvence altına alınan insan haklarına saygının gerekli kıldığı durumlarda, Mahkeme başvuruyu incelemeye devam eder.

Mahkeme, koşulların bunu haklı kıldığı kanısına varırsa, bir başvurunun yeniden kayda alınmasını kararlaştırabilir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İhtiyati Tedbir Kararları

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, önüne gelen bir başvuruya ilişkin olarak incelemesine devam ederken, ilgili taraf devletin belirli geçici tedbirleri alması gerektiğine karar verebilir. AİHM tarafından bu şekilde verilen ihtiyati tedbir kararları, ilgili taraf devlet için bağlayıcıdır.

İhtiyati tedbir, yalnızca istisnai durumlarda uygulanır. Mahkeme tarafından, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin ihlaline neden olabilecek ciddi risklerin bulunduğu durumlarda, ihtiyati tedbir kararı verilir. Mahkeme tarafından ilgili taraf devlet aleyhine ihtiyati tedbire, tüm ilgili dokümanları incelendikten sonra, ancak tedbirin uygulanmaması durumunda başvurucunun ciddi, geri dönülmez zararla gerçekten karşı karşıya kalma tehlikesinin olduğunu düşünmesi halinde karar verilir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvurularda, ihtiyati tedbir talebi varsa, bu talebin gerekçeleri ile birlikte belirtilmesi gerekir. Başvurucunun detaylı olarak tedbir talebine ilişkin endişelerinin dayandığı sebepleri, iddia edilen tehlikenin niteliği ve ihlal edildiği iddia edilen AİHS maddelerini belirtmesi gerekir.

Bu kapsamda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılacak ihtiyati tedbir taleplerinde, diğer belgelerdeki veya yerel yargılamadaki beyanlara sadece atıfta bulunulması, yeterli değildir. Yapılacak olan ihtiyati tedbir taleplerinde, tüm destekleyici belgelerin, özellikle, ilgili yerel mahkeme kararlarının veya diğer kararların, başvurucunun iddialarını desteklediği düşünülen tüm diğer materyallerle birlikte eklenmesi gerekir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılacak ihtiyati tedbir talepleri, faks veya posta yoluyla yapılmalıdır. Mahkeme tarafından, elektronik posta yoluyla gönderilen talepler değerlendirilmemektedir.

Bu amaçla gönderilecek olan belgenin ilk sayfasında, “Rule 39. Urgent” ibaresi yer almalı ve  irtibat kurulacak kişi bilgileri yazılmalıdır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Adil Tazminat Kararları

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, AİHS ve Protokollerinin ihlal edildiğine karar verirse ve ilgili taraf devletin iç hukuku bu ihlalin sonuçlarını ancak kısmen ortadan kaldırabiliyorsa, Mahkeme, gerektiği takdirde, zarar gören taraf lehine adil bir tazminat verilmesine hükmeder.

Büyük Daireye Gönderme

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesindeki Daireler tarafından verilen kararlar için, kararın verildiği tarihten itibaren üç ay içinde ve istisnai durumlarda, dava taraflarından her biri davanın Büyük Daireye gönderilmesini isteyebilir.

Büyük Daire bünyesinde beş yargıçtan oluşan bir kurul, bu istemi, eğer davada AİHS ve Protokollerinin yorumuna ya da uygulanmasına ilişkin ya da genel nitelikte ciddi bir sorun varsa, kabul eder.

Yukarıda anlatıldığı şekilde, kurul tarafından davanın Büyük Daireye gönderilmesi istemi kabul edilirse, davayı Büyük Daire karara bağlar.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Başvurularında Dostane Çözüm

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, yargılamanın her aşamasında, davanın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Protokolleri ile tanınan insan haklarına saygı ilkesinden esinlenen bir dostane çözüm yoluyla sonuçlanmasını sağlamak için tarafları teşvik eder. Bu kapsamda yürütülen işlemler, gizlilik içerisinde yürütülür.

Dostane çözüm durumunda Mahkeme, olayların ve kabul edilen çözümün kısa bir özeti ile sınırlı bir kararla, yapılan başvuruyu kayıttan düşürür.

Bu karar, dostane çözüme ilişkin olarak kararda yer alan esasların icrasını denetleyecek olan Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesine iletilir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı, İnfazı ve İcrası

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin tarafı olan devletler, taraf oldukları davalarda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin verdiği kesinleşmiş kararlara uymayı taahhüt ederler.

Mahkemenin kesinleşen kararı, infazını denetleyecek olan Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesine gönderilir.

Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, kesinleşen bir kararın infazının denetlenmesinin, söz konusu kararın yorumundan kaynaklanan bir zorluk nedeniyle engellendiği kanaatinde ise, bu yorum konusunda karar vermesi için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurabilir.

Mahkemeye başvurma kararı, Komite toplantılarına katılma hakkına sahip temsilcilerin üçte iki oy çokluğu ile alınır.

Bakanlar Komitesi, AİHS’e taraf bir devletin, taraf olduğu bir davada verilen kesin karara uygun davranmayı reddettiği görüşünde ise, ilgili taraf devlete ihtarda bulunduktan sonra, Komite toplantılarına katılmaya yetkili temsilcilerin üçte iki oy çokluğu ile alınacak bir kararla, ilgili taraf devletin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin verdiği kesinleşmiş kararlarına uyma yükümlülüğünü yerine getirmediği meselesini Mahkemeye intikal ettirebilir.

Verilen kesinleşmiş karara uyma yükümlülüğünün taraf devletçe ihlal edildiği AİHM tarafından da tespit edilirse, alınacak önlemleri değerlendirmesi için, dava Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesine gönderilir. Mahkeme, eğer bu yükümlülüğün ihlal edilmediğini saptarsa, davayı, incelemesine son verecek kararı alması için Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesine iletir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından verilen ihlal kararlarının icrası en genel anlamda başvuranın durumunun ihlal öncesi haline dönüştürülmesi, bu mümkün olmadığında ise uygun bir tazminat ödenmesini gerektirir.

AİHM kararlarının icrası iki ana öğeden oluşur; bunlar bireysel (özel) önlemler ve genel önlemlerdir:

• Bireysel önlemler, başvuranın hakkının ihlaline yol açan sebepleri ortadan kaldırmayı sağlayan tüm tedbirler veya ödenecek tazminattır.
• Genel önlemler ise başvuruya konu ihlali herkes için ortadan kaldırmayı ve böylece ihlalin devamını önlemeyi sağlayacak tedbirlerden (mevzuat veya uygulama değişiklikleri) oluşur.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin bireysel başvurulara ilişkin verdiği ihlal kararlarındaki tazminatların icrası için, kararın kesinleşmesinden sonraki 3 ay içinde Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Daire Başkanlığıyla irtibata geçilerek gerekli belgelerin iletilir. Bunun akabinde, hükmedilen tazminat miktarı ödenir.

 

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde Pilot Dava Usulü Nedir?

Pilot dava usulü, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından, “sistematik sorunlar” adı verilen, ulusal mevzuatın AİHS ile uyumsuzluğundan kaynaklanan birbirine benzer problemlerin yoğun başvuru akınına neden olmasından ötürü geliştirilmiş bir usuldür.

Bu usule göre, birbirine benzer olan başvuruların sadece bir ya da birkaç tanesi değerlendirmeye alınır, benzer diğer başvuruların incelenmesi ertelenir. Mahkeme, pilot davada kararını vererek, ilgili devleti ulusal mevzuatını AİHS’e uyumlu hale getirmeye davet eder ve alınması gereken genel önlemleri belirtir. Bunun akabinde de, benzer diğer davalar incelenir.

 

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Bireysel Başvurularda Gizlilik Talebi

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuruların, isimsiz ve imzasız olmaması gerekmektedir. İsimsiz ve imzasız başvurular, kabul edilmemektedir. Ancak, kimliğinin açıklanmasını istemeyen başvuru sahibi bunu başvurusunda belirtmeli ve niçin kimliğinin gizli tutulmasını istediğini haklı gerekçelerle göstermelidir. Daire başkanı bu hususa dair gerekçeleri haklı bulduğu takdirde, başvuru sahibinin isminin gizli tutulmasına karar verebilir.