Çekin Zorunlu Unsurları, Devri (Ciro Edilmesi), Şekil Şartları, Ödenmesi, Ödenmemesi, Çek Tazminatı

Çekin zorunlu unsurları, çekin şekil şartları, çekin devri (ciro edilmesi), çekin ödenmesi, çekin ödenmemesi, çekin karşılıksız çıkması, çekte karekod kullanımı, çek tazminatı ile ilgili hususlar, Türk Ticaret Kanununun 780. ve takip eden maddelerinde düzenlenmiştir.

 

Çekin Zorunlu Unsurları ve Şekil Şartları

Çekte bulunması gereken zorunlu unsurlar, aşağıda belirtilmiştir:

• Üzerinde “çek” kelimesi yer almalıdır
• “Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havaleyi” ifadesi yer almalıdır
• Ödeyecek kişinin, “muhatabın” ticaret unvanının belirtilmesi gerekir (çekin muhatabı, çeki ödeyecek olan bankadır)
• Ödeme yeri belirtilmelidir (ödeme yerinin bulunması zorunlu olmayıp, çekin ödeme yeri ile ilgili aşağıda açıklama yapılmıştır)
• Düzenlenme tarihini ve yerini (düzenleme yeri zorunlu olmayıp, çekin düzenleme yeri ile ilgili aşağıda açıklama yapılmıştır)
• Düzenleyenin imzası bulunmalıdır
• Banka tarafından verilen seri numarası bulunmalıdır
• Çekin üzerinde karekod bulunmalıdır

Çekte ödeme yeri açıkça belirtilmemişse, muhatabın ticaret unvanı yanında gösterilen yer, çekin ödeme yeri sayılır. Muhatabın ticaret unvanı yanında birden fazla yer gösterildiği takdirde, çek, ilk gösterilen yerde ödenir. Böyle bir açıklık ve başka bir kayıt da yoksa, çek; muhatabın merkezinin bulunduğu yerde ödenir.

Düzenlenme yeri gösterilmemiş olan çek, düzenleyenin adı yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır.

Çekte Muhatap Şartı

Türkiye’de ödenecek çeklerde muhatap, ancak bir banka olabilir.

Banka olmayan bir kişinin muhatabı olduğu şekilde düzenlenen çek, yalnız havale hükmündedir. Yani, Türk Ticaret Kanunu hükümlerince çek olarak kabul edilmez.

Çekin Karşılık Şartı

Bir çekin düzenlenmesi için, muhatabın elinde düzenleyenin emrine tahsis edilmiş bir karşılık bulunması ve düzenleyenin bu karşılık üzerinde çek düzenlemek suretiyle tasarruf hakkını haiz olacağına dair muhatapla düzenleyen arasında açık veya zımni bir anlaşma bulunması şarttır. Ancak, bu hükümlere uyulmaması hâlinde senedin çek olarak geçerliliği etkilenmez.

Düzenleyen, muhatap nezdinde çekin ancak bir kısım karşılığını hazır bulundurduğu takdirde, muhatap, bu tutarı ödemekle yükümlüdür.

Çek Tazminatı

Muhatap nezdinde karşılığı kısmen veya tamamen bulunmayan bir çek düzenleyen kişi, çekin karşılıksız kalan bedelinin yüzde onunu ödemekle yükümlüdür. Buna, çek tazminatı denir.  Muhatap nezdinde karşılığı kısmen veya tamamen bulunmayan bir çek düzenleyen kişi, ayrıca hamilin bu yüzden uğradığı zararı da tazmin eder.

Çekin Kimin Lehine Düzenlenebileceği Şartı

Çek;

• “Emre yazılı” kaydıyla veya bu kayıt olmadan belirli bir kişiye,
• “Emre yazılı değildir” kaydıyla veya buna benzer bir kayıtla belirli bir kişiye,
• veya hamile,

ödenmek üzere çekilebilir (düzenlenebilir).

Belirli bir kişi lehine “veya hamiline” kelimelerinin veya buna benzer başka bir ibarenin eklenmesiyle düzenlenen çek, hamiline yazılı çek sayılır.

Kimin lehine düzenlendiği gösterilmemiş olan bir çek, hamiline yazılı çek hükmündedir.

Çekte Faiz Şartı

Çekte öngörülen herhangi bir faiz şartı, yazılmamış sayılır.

Çekin Devri (Çekin Ciro Edilmesi)

Çekin Devredilebilirlik ve Ciro Edilmesi Şartları

Açıkça “emre yazılı” kaydıyla veya bu kayıt olmadan belirli bir kişi lehine ödenmesi şart kılınan bir çek, ciro ve zilyetliğin geçirilmesiyle devredilebilir.

“Emre yazılı değildir” kaydıyla veya buna benzer bir kayıtla belirli bir kişi lehine ödenmesi şart kılınan bir çek, ancak alacağın temlikiyle devredilebilir. Bu devir, alacağın temlikinin hukuki sonuçlarını doğurur.

Ciro, düzenleyen veya çekten dolayı borçlu olanlardan herhangi biri lehine de yapılabilir. Bu kişiler çeki yeniden ciro edebilirler.

Cironun kayıtsız ve şartsız olması gereklidir. Ciro, şartlara tabi tutulmuşsa bunlar yazılmamış sayılır.

Kısmi ciro ve muhatabın cirosu batıldır.

Hamiline yazılı ciro beyaz ciro hükmündedir.

Muhatabın birden fazla şubesi olup da, ciro, muhatap şubeden başka bir şube üzerine yazılmış olması durumu haricinde, muhatap lehindeki ciro yalnızca makbuz hükmündedir.

Cirosu kabil bir çeki elinde bulunduran kişi, son ciro beyaz ciro olsa bile, kendi hakkı müteselsil ve birbirine bağlı cirolardan anlaşıldığı takdirde, yetkili hamil sayılır. Çizilmiş cirolar yazılmamış hükmündedir. Bir beyaz ciroyu diğer bir ciro izlerse, bu son ciroyu imzalayan kişi çeki beyaz ciro ile iktisap etmiş sayılır.

Hamiline Yazılı Çek Üzerine Yapılan Ciro

Hamiline yazılı bir çek üzerine yapılan ciro, cirantayı, başvurma hakkına dair hükümler gereğince sorumlu kılarsa da senedin niteliğini değiştirerek onu emre yazılı bir çek durumuna getirmez.

Elden Çıkan Çekin Geri Verilme Yükümlülüğü

Çek, herhangi bir suretle hamilin elinden çıkmış bulunursa, ister hamile yazılı,  ister ciro yoluyla devredilebilen bir çek söz konusu olup da hamil hakkını ispat etsin, çek eline geçmiş bulunan yeni hamil ancak çeki kötü niyetle iktisap etmiş olduğu veya iktisapta ağır bir kusuru bulunduğu takdirde o çeki geri vermekle yükümlüdür.

Çekin Protestodan ve İbraz Süresinin Geçmesinden Sonra Yapılan Cirosu

Protestonun düzenlenmesinden veya aynı nitelikte bir belirlemeden veya ibraz süresinin geçmesinden sonra yapılan ciro, ancak alacağın temlikinin sonuçlarını doğurur.

Tarihsiz bir cironun, protesto veya aynı nitelikte bir belirlemeden veya ibraz süresinin geçmesinden önce yapıldığı, aksi sabit oluncaya kadar karinedir.

 

Çekin Ödenmesi

Çekte yazılı bedelin ödenmesi, kısmen veya tamamen aval ile teminat altına alınabilir.

Bu teminat, muhatap hariç olmak üzere üçüncü bir kişi veya çek üzerinde imzası bulunan bir kişi tarafından da verilebilir.

Çekten cayılmamışsa, muhatap, ibraz süresinin geçmesinden sonra da çeki ödeyebilir.

Çekin tedavüle çıkarılmasından sonra, düzenleyenin ölümü, medeni haklarını kullanma ehliyetini kaybetmesi veya iflası çekin geçerliliğini etkilemez.

Çekin Ödenmesinde Muacceliyet, Çekin Düzenleme Tarihinde Önce Ödeme İçin İbrazı

Çek, görüldüğünde ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt, yazılmamış hükmündedir.

Koşullarına uygun ve karşılığı var olan çek, muhatap bankanın herhangi bir şubesine ibraz edildiğinde hamilin vergi kimlik numarası saptandıktan sonra ödenir. Ancak, çek hesabı açılmış olan şube dışında herhangi bir şubeye ibraz edilen çek, o şubece karşılığı sorulmak suretiyle ödenir.

Düzenlenme günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan çek, ibraz günü ödenir. Fakat, bu hususta, 5941 sayılı Çek Kanununun geçici 3. maddesinin 5. fıkrasında yapılan düzenlemeyle “31/12/2020 tarihine kadar, üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir” şeklinde bir geçici yasal düzenleme yapılmıştır.

Çekin Çizilmesinin (Çizgili Çekin) Şekil, Şart ve Hükümleri

Bir çekin düzenleyeni veya hamili onu, aşağıdaki sonuçları doğurmak için çizebilir:

• Genel olarak çizilen bir çek, muhatap tarafından ancak bir bankaya veya muhatabın bir müşterisine ödenebilir.
• Özel olarak çizilen bir çek, muhatap tarafından ancak ticaret unvanı gösterilen bankaya veya bu banka muhatap ise onun müşterisine ödenebilir. Ticaret unvanı gösterilen banka, bedelin tahsili işini diğer bir bankaya bırakabilir.
• Bir banka, çizgili çeki, ancak müşterilerinden veya diğer bir bankadan iktisap edebilir. Aynı şekilde onu, sözü geçen kişilerden başkaları hesabına tahsil edemez.
• Çek, birden fazla özel olarak çizilmiş ise, muhatabın bu çeki ödeyebilmesi için çekin ikiden fazla çizilmemiş olması ve çizgilerden birinin, çekin bir takas odası tarafından tahsil edilebilmesi amacı ile yapılmış olması şarttır.

Çekin çizilmesi, çekin ön yüzüne birbirine paralel iki çizgi çekilerek yapılır. Çek, genel veya özel olarak çizilebilir.

İki çizgi arasına hiçbir ibare konmamış veya “banka” kelimesi veya buna benzer bir ibare konmuş ise çek, genel olarak çizilmiş demektir.

İki çizgi arasına belirli bir bankanın ticaret unvanı yazılmış ise çek, özel olarak çizilmiş demektir.

Genel çizgi özel çizgiye dönüştürülebilir; özel çizgi genel çizgiye dönüştürülemez.

Çizgilerin veya zikredilen bankanın ticaret unvanının silinmesi hükümsüz sayılır.

Yukarıda yazılı hususlara aykırı hareket eden muhatap veya banka, çek bedelini aşmamak üzere, oluşan zarardan sorumludur.

Çekin Ödenmemesi

Çekin Ödenmemesinde Çek Hamilinin Başvurma Hakları

Zamanında ibraz edilmiş olan çekin ödenmemiş olduğu ve ödememe hali;

• Resmi bir belge, “protesto” ile,
• Muhatap tarafından, ibraz günü de gösterilmek suretiyle, çekin üzerine yazılmış olan tarihli bir beyanla,
• Bir takas odasının, çek zamanında teslim edildiği hâlde ödenmediğini tespit eden tarihli bir beyanıyla,

sabit bulunduğu takdirde hamil; cirantalar, düzenleyen ve diğer çek borçlularına karşı başvurma haklarını kullanabilir.

Çek Hamilinin Başvurma Hakkının Kapsamı

Çek hamili, yukarıda belirtilen başvurma yolu ile;

• Çekin ödenmemiş olan bedelini,
• İbraz gününden itibaren bu tutarın faizini,
• Protestonun veya buna denk olan belirlemenin ve gönderilen ihbarnamelerin giderleri ile diğer giderleri ve
• Çek bedelinin binde üçünü aşmamak üzere komisyon ücretini,

isteyebilir.

Sahte veya Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinde Sorumluluk

Sahte veya tahrif edilmiş bir çeki ödemiş olmasından doğan zarar muhataba ait olur; meğer ki, senette düzenleyen olarak gösterilen kişiye, kendisine verilen çek defterini iyi saklamamış olması gibi bir kusurun yüklenmesi mümkün olsun.

Ödenmeyen Çekin Hamilinin Başvurma Hakkı Zamanaşımı

Hamilin, cirantalarla düzenleyene ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakları, ibraz süresinin bitiminden itibaren üç yıl geçince zamanaşımına uğrar.

Çek borçlularından birinin diğerine karşı sahip olduğu başvurma hakları, bu çek borçlusunun çeki ödediği veya çekin  dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren üç yıl geçince zamanaşımına uğrar.

 

Karşılıksız Çekte Bankanın Çek Hamiline Yapacağı İşlem

Çekin karşılığının tamamen veya kısmen bulunmaması halinde bankanın ödeme yükümlülüğü, aşağıdaki Karşılıksız Çekte Bankanın Sorumlu Olduğu Miktar başlığı altında belirtilen sorumluluk miktarı saklı kalmak üzere, çek hesabında bulunan miktarla sınırlıdır. Bankanın sorumlu olduğu miktar dahil olmak üzere kısmi ödeme halinde, çekin ön ve arka yüzünün onaylı fotokopisi ücretsiz olarak hamile verilir. Çek hamili, bu fotokopiyle müracaat borçlularına veya kambiyo senetleri hakkındaki takip usullerine başvurabileceği gibi; Cumhuriyet savcılığına şikayette bulunurken dilekçesine bu fotokopiyi ekleyebilir ve bunu icra daireleri ile mahkemelerde ispat aracı olarak kullanabilir. Mahkeme veya icra dairesinin istemi halinde çekin aslı bu mercilere gönderilir.

Çekin ibrazında karşılığının tamamen ödenmemesi veya çek hamili tarafından kısmi ödemenin kabul edilmemesi halinde, ibraz tarihi ile ödememe nedeni çekin üzerine yazılır ve çek, üzerine imzası alınarak hamiline geri verilir; çekin ön ve arka yüzünün fotokopisi banka tarafından saklanır.

Karşılıksız Çekte Bankanın Sorumlu Olduğu Miktar

Muhatap banka, süresinde ibraz edilen çekin karşılığının bulunmaması halinde her çek yaprağı için 2020 yılı için 2.225 liraya kadar ve kısmen karşılığının bulunması halinde ise bu miktarı her çek yaprağı için 2.225 liraya tamamlayacak biçimde ödeme yapmakla yükümlüdür.

Yukarıda belirtilen sorumluluk miktarı, Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığınca yayımlanan toptan eşya fiyatları yıllık endeksindeki değişmeler göz önünde tutularak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından her yıl Ocak ayında belirlenir.

 

Çekteki Karekod Ne Amaçla Kullanılır?

Çek alacaklıları, ellerinde bulunan çek ile çek hesabı sahibine ve bu çeki düzenleyenlere ilişkin verilere çek üzerinde bulunan karekod aracılığıyla erişim sağlayabilir. Karekod ile;

• Çek hesabı sahibinin adı, soyadı veya ticaret unvanı,
• Çek hesabı sahibinin tacir olması durumunda, ticaret siciline tescil edilen yetkililerinin adı, soyadı veya ticaret unvanı,
• Çek hesabı sahibinin, çek hesabı bulunan toplam banka sayısı,
• Çek hesabı sahibine ait bankalara ibraz edilmemiş çek adedi ve tutarı,
• Düzenlenerek bankalara teslim edilen çeklerin adedi ve tutarı,
• Son beş yıl içerisinde ibrazında ödenen çeklerin adedi ve tutarı,
• İbraz edilen ilk çekin ibraz tarihi,
• İbraz edilen son çekin ibraz tarihi,
• İbrazında ödenen son çekin ibraz tarihi,
• Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören ve halen ödenmemiş çeklerin adedi ve tutarları,
• Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören ve sonradan ödenen çeklerin adedi ve tutarı,
• Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören son çekin ibraz tarihi,
• Çek hesabı sahibi hakkında çek hesabı açma yasağı bulunup bulunmadığı, varsa yasaklama kararının tarihi,
• Her bir çek yaprağı ile ilgili olarak tedbir kaydı olup olmadığı,
• Çek hesabı sahibi tacirse, iflasına karar verilip verilmediği, iflasına karar verilmişse kararın tarihi,

çek hesabı sahibi ya da cirantanın rızası aranmaksızın üçüncü kişilerin erişimine sunulur.

Yukarıda belirtilen verilere ulaşılmasını sağlayacak karekod okutma ve bilgi paylaşım sistemi Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi tarafından oluşturulur.